مکتب در فرایند تکامل - نظری بر تطور مبانی فکری تشیع

حسین مدرسی طباطبایی

درباره مؤلف

 سید حسین مدرسی طباطبائی پژوهشگر، فقیه، مجتهد، نویسنده، کتاب شناس، فهرست نگار، مصحح، دین پژوه، حقوقدان، محقق و مدرس ایرانی به سال 1942 میلادی در شهر قم چشم به جهان گشود.
پس از تحصیلات جدید، وارد حوزه علمیه شد و از درس فاضل لنکرانی، حسین نوری، یوسف صانعی و سلطانی بهره جست.
متون فلسفی را نزد گیلانی، عبدالله جوادی آملی، محمد شاه آبادی و مرتضی مطهری فرا گرفت.
خارج فقه و اصول را در محضر آیت الله سید محمد محقق داماد و آیت اللّه مرتضی حایری آموخت و خود به تدریس متون درسی رایج پرداخت.
از نوجوانی مقالاتی در زمینه های اجتماعی و مذهبی در روزنامه ها و در مکتب اسلام انتشار داد.
آن گاه پژوهش های تاریخی خود را در در مجلات وحید و بررسی های تاریخی به چاپ سپرد.
از سال 1350 کتاب هایی را منتشر کرد که به پیشینه تاریخی شهر قم و اسناد تاریخی می پرداخت.
به سفارش استاد مرتضی مطهری به سال 1355 به خارج از کشور رفت و از سال 1358 ساکن انگلستان شد.
به سال 1361 با ارائه رساله خراج در فقه اسلامی دوره دکتری خود را در دانشگاه آکسفورد به پایان برد. مقیم امریکا شد و به تدریس در مدرسه امور روابط عمومی و بین الملل دانشگاه پرداخت.
او سابقه تدریس در دانشکده مطالعات جهانی دانشگاه کلمبیا در نیویورک، دانشکده حقوق دانشگاه ییل و هاروارد و کالج سینت انتونی دانشگاه آکسفورد را نیز در کارنامه خود دارد و نه سال عضو شورای عالی نظارت بر دانشگاه هاروارد بوده است.
وی به مباحث و مفاهیم اصلی تشیع می پردازد. منابع را از لحاظ تاریخی طبقه بندی و سپس نقد می کند و از منابع مورد اطمینان سود می جوید. او شناخت درستی از منابع تاریخی و شیوه نقد داده های تاریخی دارد و پژوهش هایی تاثیرگذار ارائه می دهد.

از آثار او است:
مقدمه ای بر فقه شیعه: کلیات و کتابشناسی، لندن، 1984. ترجمه محمد آصف فکرت، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1368، 447ص.
میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری، ترجمه سید علی قرایی و رسول جعفریان، قم: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 1383. ویرایش دوم 1386.
اسناد و احکامی از خاندان افشار ارومی (اسناد و نامه های تاریخی)، [بی جا: بی نا، بی تا].
آشنایی با چند نسخه خطی (فهرست نسخه های خطی مدرسه رضویه قم)، قم: چاپخانه مهر، 1355، 448ص.
برگی از تاریخ قزوین: تاریخچه ای از آستانه شاهزاده حسین و دودمان سادات مرعشی قزوین، قم: کتابخانه مرعشی، 1361، 208ص.
پنج نامه از فتحعلیشاه قاجار به میرزای قمی، [بی جا: بی نا، بی تا].
تاریخیات: مجموعه مقالات و تحقیقات تاریخی (مجموعه آثار قدیم - 5)، نیوجرسی: نشر زاگرس، 2008.
تذکره مشایخ قم، مآخذ تحقیق درباره قم - 1)، نورالدین علی بن حیدر علی منعل قمی، به کوشش حسین مدرسی طباطبائی، قم، 1353، 101 ص.
تربت پاکان: آثار و بناهای قدیمی محدوده کنونی دارالمومنین قم، قم: انجمن آثار ملی، 1355، 2ج.
جامع التواریخ حسنی: بخش تیموریان پس از تیمور نوشته سالهای 855 - 857 هجری، تاج الدین حسن بن شهاب یزدی، به کوشش ایرج افشار و حسین مدرسی طباطبائی، پاکستان: موسسه تحقیقات علوم آسیای میانه و غربی: دانشگاه کراچی، 219 ص،
خاندان علیصفی، شهریارانی گمنام، ضمیمه مجله بررسیهای تاریخی، سال هشتم، شماره 1، 68ص.
خاندان فتحان: احول و آثار دانشمندان یکی از خاندانهای علمی قم در قرنهای هفتم تا دهم، قم: حکمت، 1353، 32 + 16 ص.
ذیل نفثة المصدور (مجموعه آثار قدیم - 2)، نجم الدین ابوالرجاء قمی (اواخر قرن ششم هجری)، به کوشش حسین مدرسی طباطبائی، نیوجرسی: زاگرس، 2007، 324ص.
راهنمای جغرافیای تاریخی قم، مجموعه متون و اسناد، قم: حکمت، 1335.
رسالة ابلیس الی اخوانه المناحیس، بیروت: دار المنتخب العربی، چاپ اول 1995، 160 ص.
روابط ایران با حکومت مستقل نجد، [بی جا: بی نا، بی تا]، 126ص.
زمین در فقه اسلامی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1362، دو جلد. ج 1: کلیات و اقسام زمین، ج 2: نظام مالیاتی.
سندیات: مجموعه مقالات در باره اسناد تاریخی (مجموعه آثار قدیم - 3)، نیوجرسی: زاگرس، 2008، 440ص.
فرمانهای ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو، قم: حکمت، 1352، 166 + 96ص.
فهرست نسخه های خطی کتابخانه مدرسه رضویه قم، قم: مهر، 1355، 56 + 64 ص.
قاضی احمد قمی، ضمیمه مجله بررسیهای تاریخی، سال دهم، شماره 2، 38ص.
قم در قرن نهم هجری: 900 - 801، فصلی از کتاب قم در چهارده قرن، قم: حکمت، 1350، شانزده + 371 ص.
قمنامه: مجموعه مقالات و متون درباره قم، قم: کتابخانه آیه الله مرعشی، 1364، 412ص.
قمیات: مجموعه مقالات در باره قم (مجموعه آثار قدیم - 1)، نیوجرسی: زاگرس، 2007، 250ص.
کتابشناسی آثار مربوط به قم: مآخذ تحقیق درباره قم، قم: حکمت، 1353، 243 ص.
کتابیات، مجموعه مقالات در زمینه کتاب شناسی (مجموعه آثار قدیم - 4)، نیوجرسی: زاگرس، 2009.
مثالهای صدور صفوی، بررسی کوتاهی درباره یک نوع از اسناد دیوانی دوره صفوی، قم: حکمت، 1353، 63 + 16ص، مصور.
مکاتبات فیض و قاضی سعید قمی، به کوشش مدرسی طباطبائی، [بی جا: بی نا]، 1352، 16ص.
هفت فرمان دیگر از پادشاهان ترکمان، به کوشش مدرسی طباطبائی، [بی جا: بی نا، بی تا]، 40ص.
خلاصه البلدان از صفی الدین محمد حسینی قمی، به تصحیح حسین مدرسی طباطبایی، قم، 1355، 320 ص.
خاندان های حکومتگر شیعی در بغداد در اواخر غیبت صغری.
مکاتبات فیض و قاضی سعید قمی،
دو رساله در سیر وسلوک،
اعجاز قرآن از میرزای قمی، تصحیح مدرسی طبا طبایی.
تاریخ دار الایمان قم، محمد تقی بیک ارباب، به کوشش حسین مدرسی طباطبایی، قم: حکمت، 1353، 144ص.
تاریخ و جغرافیای قم از سفرنامه فارس، میرزا غلامحسین خان افضل الملک، به کوشش حسین مدرسی طباطبایی، تهران، 1396 ق، 271ص.
تصحیح رساله المختصر الکافی فی الکلام، متن کلامی شیعی از قرن هفتم و هشتم، محیط ادب، یادنامه استاد محیط طباطبائی، به کوشش حبیب یغمایی، سید جعفر شهیدی، محمد ابراهیم باستانی پاریزی و ایرج افشار، تهران: دبیرخانه هیئت امنای کتابخانه های عمومی کشور تهران، 1358 ش، ص 165.
خراج در فقه اسلامی، پایان نامه دکتری، 1983، آکسفورد، 276 ص.
بحران و تثبیت در دوره تکوینی اسلام شیعی (ادوار بنیادین اسلام شیعی): ابوجعفر بن قبه رازی و سهم او در اندیشه شیعی امامی پرینستون: نشر داروین، 1993 که از سوی هشام ایزدپناه با نام مکتب در فرآیند تکامل: نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، به فارسی ترجمه شد و سیزده سال نسخه زیراکسی آن دست به دست می شد تا این که سرانجام به سال 1386 توسط نشر کویر در تهران با مقدمه تازه ای از سوی مولف در 392 صفحه به چاپ رسید. این ترجمه در صدر کتاب های پرفروش قرار گرفت، در مدت کوتاهی چندین بار به چاپ رسید و تا مرحله دریافت جایزه کتاب سال نیز پیش رفت.
ترجمه ها به زبان عربی:
تطور المبانی الفکریة للتشیع فی القرون الثلاثة الاولی، ترجمة فخری مشکور، مراجعة محمود سلیمان، قم: نور وحی، 1381، 334 ص.
تطور المبانی الفکریة للتشیع فی القرون الثلاثة الاولی، ترجمة محمد سلیمان، بیروت: دارالهادی، 2008، 334ص.
و شماری از مقالات:
«الاشعریون»، دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیة، بیروت: دار التعارف، 1980م، ج 2، صص 3 - 8).
«ابو علی الحداد الاصفهانی»، در نشریات لبنان.
«وضعیت شیعیان در عصر ممالیک».
«نوادر فقهی معتزلیان و خوارج».
«سیادت از ناحیه مادر».
«ریشه بحث تحریف قرآن».
«اخباری گری».
«مجاز».
«مفاوضه ای در مساله شیئیت معدوم»، تاریخ و فرهنگ معاصر، ج 8، ص82 تا 91.
و چندین مقاله به زبان انگلیسی: